تنها یک چهارم کودکان افغان بدون مدرک در مدارس ایران ثبت نام شده اند!

آغاز سال تحصیلی جدید قرار است نقطه عطفی در زندگی هزاران کودک افغان فاقد مدرک در ایران باشد که حال اجازه دارند به مدرسه روند. آمار و ارقام اما نشان می‌د‌هد که تنها یک‌چهارم این کودکان موفق به ثبت ‌نام در مدرسه شده‌اند.

وزیر آموزش و پرورش دولت حسن روحانی دی ماه سال گذشته اعلام کرد سیاست جدید ایران این است که هیچ‌ دانش‌آموز افغان ساکن ایران از تحصیل بازنماند. این سیاست جدید با دستور رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه : "همه کودکان افغانستانی باید در مدارس دولتی ثبت‌نام شوند". در آستانه سال تحصیلی ۹۵- ۱۳۹۴ وارد مرحله اجرایی شد.

 با این دستور، اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور ایران در مرداد ماه به مدت پنج روز برای کودکان افغان فاقد مدرک معرفی‌نامه تحصیلی صادر کرد.

محمدعلی صالحی مدیر اداره آموزش امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور آن زمان پیش‌بینی کرد که تا ٢٠٠ هزار دانش‌آموز پناهجو معرفی‌نامه دریافت خواهند کرد و تعداد دانش‌آموزان پناهجو در ایران به ٥٠٠ هزار نفر می‌رسد.

بر خلاف این پیش‌بینی اما، وزیر آموزش و پروش در آستانه سال تحصیلی جدید اعلام کرد که تنها ۴۸ هزار کودک افغان فاقد مدرک در مدارس کل ایران ثبت‌نام شده‌‌اند.

مریم حیدری دانشجوی رشته "پژوهشگری علوم اجتماعی" در تهران که با نهادهای مربوط به امور پناهندگان همکاری می‌کند به دویچه‌وله می‌گوید: «این فرصت پنج روزه خیلی کوتاه بود و بسیاری از خانواده‌های افغانستانی موفق نشدند به اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی مراجعه کنند و برای فرزندانشان معرفی‌نامه بگیرند.»

علاوه بر کوتاه بودن این فرصت، اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی تأکید کرده بود که دانش آموزان باید همراه والدین خود به مراکز و دفاتر کفالت ‌بروند تا معرفی‌نامه تحصیلی بگیرند.

در نتیجه کودکانی که نه برگه هویت داشتند نه پدر و مادر، معرفی‌نامه دریافت نکردند.

حقوق کودکان پناهنده

بر اساس آخرین آمار کمیساریایی عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان ۹۸۲ هزار پناهنده در ایران زندگی ‌می‌کنند که اغلب آنها در سه دهه گذشته از افغانستان یا عراق گریخته‌اند.

زندگی این پناهندگان در ایران در سی سال گذشته فاصله بسیاری تا حقوق تعریف شده آنها در اسناد و تعهدات بین‌المللی حقوق پناهندگان داشته است.

به عنوان مثال بر اساس ماده ۲ کنوانسیون حقوق پناهندگان دولت‌های عضو کنوانسیون، از جمله ایران باید امکان آموزش به پناهندگان را همانند اتباع خود در اختیار پناهندگان قرار دهد. از آن گذشته بر اساس ماده ۲۲ پیمان حقوق کودک که ایران از سال ۱۳۷۳ آن را پذیرفته است، کشورهای عضو، باید کودکان متقاضی پناهندگی را حمایت کنند.

مریم حیدری، دانشجوی "پژوهشگری علوم اجتماعی" دانشگاه آزاد خود ۱۶ سال پیش همراه پدر و مادرش به ایران گریخته است. او می‌‌گوید: «من کارت اقامت دارم که هر شش ماه یکبار تمدید می‌شود و می‌توانستم به مدرسه بروم اما باید شهریه می‌پرداختم و مبلغ این شهریه هم آنقدر بالا بود که فرقی با مدرسه غیرانتفاعی نداشت.»

کودکان تبعه افغانستان که شمار قابل توجهی از آنها در ایران به دنیا آمده‌ و بزرگ شده‌اند شانس بسیار اندکی برای دریافت شناسنامه یا کارت اقامت قانونی در ایران دارند.

ساعده امینی که ۳۵ سال پیش همراه پدر و مادرش از افغانستان گریخته و به ایران پناه آورده است به دویچه‌وله می‌گوید: «پسر بزرگ من الان ۲۲ ساله است. ما سه نسل است که در ایران زندگی می‌کنیم اما پسرم شناسنامه ایرانی ندارد. شناسنامه ایرانی تنها به بچه‌هایی تعلق می‌گیرد که پدر و مادرشان با گذرنامه و به صورت قانونی وارد ایران شدند و خود هم ۱۸ سال اول عمرشان را اقامت قانونی در ایران داشتند.»

ساعده امینی توضیح می‌دهد که دریافت اقامت قانونی وقتی ممکن است که تبعه افغانستان از سوی یک نهاد یا ارگان دولتی حمایت شود یا مدتی رزمنده بوده یا اینکه طلبه باشد. او می‌گوید بسیاری از مهاجران افغان در ایران درخواست پناهندگی نکرده‌اند چون می‌ترسیدند که به اردوگاه فرستاده شوند یا از ایران اخراج شوند در نتیجه بدون مدرک و به صورت مهاجر غیرقانونی در ایران ماندند.

هزینه‌های سنگین برای خانواده‌های بی‌بضاعت

خانه کودک ناصرخسرو در تهران که از حدود ۱۲۰ کودک افغان حمایت می‌کند اعلام کرده است که ۲۷ کودک تحت حمایت این خانه معرفی‌نامه تحصیلی دریافت کردند و موفق شدند در مدرسه ثبت نام کنند اما مشکلات ۹۰ کودک دیگر هنوز برطرف نشده است.

مریم حیدری که به خانواده‌های افغان برای تحصیل فرزندانشان کمک می‌کند، می‌گوید: «بسیاری از این خانواده‌ها چند فرزند دارند و نمی‌توانند شهریه همه فرزندانشان را تأمین کنند و در بهترین حالت باز هم به مدارس خودگردان روی می‌آورند.»

بیشتر بخوانید: حذف شهریه دانش‌آموزان افغان در ایران؛ اقدامی درست اما ناکافی

شهریه ثبت‌نام کودکان بدون مدرک در مدارس ایران ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است. اما خانواده‌های مهاجران غیرقانونی که اجازه کار ندارند و حتی با مجوز کار نیز تنها می‌توانند شغل‌های مشخصی مثل چوپانی، بنایی‌ یا سنگ‌تراشی داشته باشند توان پرداخت این شهریه را ندارند.

با این حال وزیر آموزش و پرورش ایران در واکنش به انتقادهای مطرح شده در مورد اجبار خانواده‌های افغان به پرداخت شهریه مدارس گفته است: «ما ٩٠ درصد هزینه تحصیل دانش‌آموزان را بر عهده داریم. خانواده‌های افغان هم مثل خانواده‌های ایرانی در تکمیل آن ١٠ درصد باقی‌مانده به مدارس کمک کنند.»

اما فعالان حقوق کودک معتقدند وزارت آموزش و پرورش می‌‌تواند از این شهریه صرف‌نظر کند و به جای آن تلاش کند بودجه ‌مورد نیاز خود را افزایش دهد.

فاطمه اشرفی، مدیر انجمن "حامی" که نهادی فعال در زمینه آموزش کودکان افغان است، یکی از این فعالان است که ۲۵ شهریور در نشست "هم‌اندیشی عدالت اجتماعی و آموزش کودکان پناهنده در ایران" در تهران شرکت داشت.

او در این نشست تأکید کرد:«ما اعتقاد داریم با توجه به لزوم تخصیص بودجه ٥٥٠ میلیارد تومانی برای اجرای دستور رهبری می‌توان از رقم ٤٠ میلیاد تومانی حاصل از دریافت شهریه از خانواده‌های اتباع خارجی صرف‌نظر کرد؛ چراکه اغلب این خانواده‌ها توان پرداختش را ندارند.»

دویچه وله فارسی